အစ္စလာမ့်​သမိုင်း​

အွမ်မိယာဒ် အင်ပါယာ ဆီး​ရီး​ယား​ ၆၆၁-၇၅၀

တမန်​ေတာ်ြမတ် (ဆွ) အလ္လာဟ်အရှင်ြမတ် အမိန့်​ေတာ်ခံယူ​ေတာ်မူြပီး​ေနာက် သတ်သတ်မှတ်မှတ် ​ေနာက်လိုက်ဆက်ခံမည့်​ ​ေခါင်း​ေဆာင်တစ်ဦး​ကို တိတိကျကျ ခန့်​အပ်ြခင်း​မရှိခဲ့​ပါ။ သို့​ေသာ် ဆွဟာဘာ အများ​စု၏ သ​ေဘာတူညီအ​ေပါ် အဘူဘကရ် (ရ​ေသွ့​) ကို ​ေခါင်း​ေဆာင်အြဖစ် သတ်မှတ်ခဲ့​ြပီး​ ​ေနာက် နှစ်​ေပါင်း​ ၃၀ ခန့်​ ခိုလဖာ အီရာရှီဒီး​န် ၏ စစ်မှန် တရား​ဘက်​ေသာ အုပ်ချုပ်မှု​ေြကာင့်​ အစ္စလာမ် သာသနာ ​ေတာ်နှင့်​ နိုင်ငံ​ေတာ် သည် မှန်မှန်​ေရှ့​တက်လှမ်း​ေအာင်ြမင်ထွန်း​ကား​ခဲ့​သည်။

၁။ အဘူဘကရ် (ရ​ေသွ့​) (၆၃၂-၆၃၄)

၂။ အိုမာရ် (ရ​ေသွ့​)(၆၃၄-၆၄၄)

၃။ အွတ်စ်မား​န် (ရ​ေသွ့​) (၆၄၄-၆၅၆)

၄။ အလီဘင် အဘီသွာလီဘ် (၆၅၆-၆၆၁)

အဆိုပါ ခလီဖါ သမ္မတြကီး​ ၄ ပါး​လံုး​သည် တမန်​ေတာ်ြမတ် ​ေနထိုင်သွား​သည့်​ မဒီနာြမို့​ေတာ်တွင် နန်း​ဆိုက် ​ေနထိုင်ကာ ကျမ်း​ြမတ်ကုရ်အာန်နှင့်​ ဟဒီး​ဆ်​ေတာ်များ​ကို တရား​ဥပ​ေဒအြဖစ် ကိုင်တွယ်ကျင့်​သံုး​ အုပ်ချုပ်သွား​ သြဖင့်​ ၎င်းတို့​၏ ​ေခတ်သည် အလွန် ​ေအာင်ြမင်​ေသာ် မှန်ကန်​ေသာ ​ေခတ် တနည်း​အား​ြဖင့်​ (ခိုင်ရွန်အုမူး​ရ်) ​ေကျာ်ြကား​ခဲ့​သည်။

အဘူဘကရ် (ရ​ေသွ့​) သည် မိမိလက်ထက်တွင် သမ္မတဟူသည် ခလီဖွာ ရစူလွလ္လာဟ် အြဖစ် ​ေခါ်ရန် အတွက် သတ်မှတ်ခဲ့​သလို အိုမာရ် (ရ​ေသွ့​) ကလည်း​ သမ္မတဟူ​ေသာ ဂုဏ်ပုဒ်ကို ခလွီဖသွလ် မုမီနီး​န် ဟု ​ေခါ်တွင်​ေစခဲ့​ေြကာင်း​ မှတ်သား​ရပါသည်။

​ေနာက်ဆံုး​ သမ္မတြကီး​ အလီဘင် အဘီသွာလီဘ် (ရ​ေသွ့​) လက်ထက်သည် နိုင်ငံ​ေရး​အလွန်ရှုပ်​ေထွး​ေသာ ​ေခတ်ကာလြဖစ်သည်။ ​ေြမာက်များ​စွာ​ေသာ အစ္စလာမ် ရန်သူတို့​သည် အတွင်း​တွင်လည်း​ေကာင်း​ အြပင်တွင် လည်း​ေကာင်း​ ရှိခဲ့​ြပီး​ အလီ (ရ​ေသွ့​) သည် ​ေြမာက်များ​စွာ​ေသာ တိုက်ပွဲများ​ နိုင်ငံ​ေရး​ အရှုပ်အ​ေထွး​များ​ကို ရင်ဆိုင်ခဲ့​ရသည်။

အဆံုး​တွင် အလီ (ရ​ေသွ့​)အား​ ရန်သူများ​က ရက်စက်စွာ သတ်ြဖတ်ခဲ့​သည်။ အလီ (ရ​ေသွ့​) ၏ ရန်သူများ​စာရင်း​တွင် အွမ်မီယာဒ် ကိုရိုင်း​ရှ် အမျိုး​အနွယ်ဝင် မုအာဝိယာဟ် (ရ​ေသွ့​) သည် ထိပ်ဆံုး​မှ ြဖစ်ခဲ့​ သည်။ အလီ (ရ​ေသွ့​) ကွယ်လွန်ြပီး​ေနာက် မအာဝိယာဟ် (ရ​ေသွ့​) က ပထမ ဦး​ဆံုး​ အွမ်မီယာဒ် မင်း​ဆက်ကို တည်​ေထာင်ခဲ့​သူြဖစ်လာခဲ့​ြပီး​ ၎င်းသည် နန်း​ြမို့​ေတာ်ကို ဆီး​ရီး​ယား​နိုင်ငံ ဒမာဆ်ကဒ် ြမို့​ေတာ်သို့​ ​ေြပာင်း​ေရွ့​ အုပ်ချုပ်​ေတာ်မူခဲ့​ေလသည်။ ဤသည်ကာ ​ေအဒီ ၆၆၁ ခုနှစ်ြဖစ်ပါသည်။

မုအာဝိယာဟ် ဘင် အဘူဆွဖ်ယား​န် (၆၆၁-၆၈၀)

အွမ်မီယာဒ် အုပ်ချုပ်သူတို့​၏ ပထမဦး​ဆံုး​ ဘုရင်ြဖစ်သည် မုအာဝိယာဟ် (ရ​ေသွ့​) သည် အစ္စလာမ်သမိုင်း​တွင် ပထမဦး​ဆံုး​ေသာ အစ္စလာမ် စစ်တပ် (ြကည်း​တပ်နှင့်​ ​ေရတပ်)ကို စံနစ်တကျ တည်​ေထာင်သူ အြဖစ် မှတ်တမ်း​ တင်ခံရသူြဖစ်သည်။ သူ၏ အုပ်ချုပ်​ေရး​ကာလအတွင် အစ္စလာမ် အင်ပါယာြကီး​သည် အာ​ေရး​ဗီး​ယား​ ကျွန်း​ဆွယ်မှ ​ေနကာ ​ေြမထဲပင်လယ်​ေဒသ​ေြမာက်ပိုင်း​အထိ​ေရာက်ရှိသွား​သလို အ​ေရှ့​ဖက်ြခမ်း​တွင် အာရှ အလယ်ပိုင်း​နိုင်ငံများ​သို့​တိုင်​ေအာင် ​ေရာက်ရှိသွား​ပါသည်။

အုပ်ချုပ်​ေရး​လုပ်ငန်း​ များ​ကိုလည် ပိုမိုထက်ြမက်မှု ရှိ​ေအာင် သူသည် ​ေရာမနိုင်ငံ ဘိုင်ဇာန်တီး​န် တို့​သည် အုပ်ချုပ်​ေရး​စနစ်များ​ကို ​ေကာင်း​စွာ​ေလ့​လာြပီး​ အစ္စလာမ်အင်ပါယာြကီး​တွင် ​ေအာင်ြမင် စွာ ကျင့်​သံုး​နိုင်ခဲ့​သည်။ သူ၏ အုပ်ချုပ်​ေရး​စံနစ်​ေအာင်ြမင်​ေကျာ်ြကား​ရ ြခင်း​အ​ေြကာင်း​ အရင်း​ကား​ သူသည် လိမ်မာပါး​နပ်စွာြဖင့်​လည်း​ေကာင်း​ သီး​ခံတရား​ြဖင့်​လည်း​ေကာင်း​ အုပ်ချုပ်တတ်ြခင်း​ေြကာင့်​ ပင်ြဖစ်သည်။ သူ၏ အုပ်ချုပ်​ေရး​အ​ေြကာင်း​ကို ဤသို့​ေဖါ်ြပခဲ့​ သည်။ “မိမိသည် ဓါး​ကို သံုး​ရမည့်​ေနရာတွင် ဒုတ်ကို သံုး​ခဲ့​ြပီး​၊​ ဒုတ်ကိုသံုး​ရ မည့်​ေနရာတွင် ပါး​စပ်ကို သံုး​ခဲ့​သည်။

 မိမိ၏​ေနာက်လိုက် ​ေကာင်း​တစ်​ေယာက် တည်း​ကျန်သည်ြဖစ်​ေစ သူကို မည်သည့်​အခါမျှ အဆံုး​အရှံုး​မခံနိုင်ပါ။ သူကိုတင်း​လျှင် မိမိ က​ေလျှာ့​ေပး​ေလ့​ရှိြပီး​ သူက​ေလျှာ့​ေပး​လျှင် မိမိက တင်း​ေပး​ြခင်း​ြဖစ် ဆက်ဆံ​ေရး​ကို အစဉ်​ေကာင်း​ေအာင် ထိန်း​သိမ်း​ခဲ့​ပါသည်။”

မုအာဝိယာဟ်က မည်မျှပင်​ေကာင်း​ေအာင် အုပ်ချုပ်နိုင်ခဲ့​သည်ြဖစ်ပါ​ေစ သူသည် ​ေနာက်ပိုင်း​အချိန်တွင် သူ၏ သား​ြဖစ်သူ ယဇီး​ဒ် အတွက် ြပည်သူတို့​၏ ​ေထာက်ခံမှုကို ​ေတာင်း​ဆိုခဲ့​သည်။ ၆၈၀ ခုနှစ် မုအာဝိယဟ် ကွယ်လွန်ြပီး​ေနာက် သူ၏သား​သည် သူကိုဆက်ခံခဲ့​သည်။ သူတို့​၏ နိုင်ငံ​ေရး​စနစ်သည် ယခင် ခလီဖါမင်း​များ​ ကဲ့​သို့​ ​ေရွး​ချယ် တင်​ေြမာက် အုပ်ချုပ်သည့်​ စံနစ်မဟုတ်သြဖင့်​ မွတ်စ်လင်မ် အများ​စုက မနှစ်သက်ခဲ့​ြကပါ။

ထို့​ေြကာင့်​လည်း​ အစ္စလာမ် ရာဇဝင်တွင် အွမ်မီယာဒ်တို့​ အုပ်ချုပ်​ေရး​ ကို အစ္စလာမ် ခလီဖာ မင်း​ဆက်များ​အြဖစ် မ​ေဖါ်ြပ​ေတာ့​ဘဲ အစ္စလာမ့်​နိုင်ငံ ​ေတာ်ကိုလည်း​ ဘုရင်အုပ်ချုပ်သည် စနစ်အြဖစ် မှတ်တမ်း​တင်ခဲ့​ြကသည်။ သို့​ေသာ် အွမ်မီယာဒ်တို့​လက်ထက် သမာသမတ်ြက​ေသာ ဘုရင်တပါး​ေပါ်​ေပါက်ခဲ့​သည်။ သူကား​ အိုမာရ်ဗင် အဗ်ဒွလ်အဇီး​ဇ် ြဖစ်ြပီး​ကို သူကိုမူ လူအများ​က ​ေလး​စား​ြကြပီး​ ခလီဖါ မင်း​အြဖစ် သတ်မှတ်ခဲ့​ြကပါသည်။

ယဇီး​ဒ် ဘင် မုအာဝီယဟ် (၆၈၀-၆၈၃)

တို​ေတာင်း​လှ​ေသာ အုပ်ချုပ်​ေရး​နှစ်အတွင်း​ ယဇီး​ဒ် သည် များ​စွာ​ေသာ ဆန့်​ကျင်ဘက် အုပ်စုများ​၏ တိုက်ခိုက် ြခင်း​ကို ရင်ဆိုင်ရ​ေလသည်။ ယဇီး​ဒ် ကို ဆန့်​ကျင်​ေသာ အုပ်စုများ​အတွင်း​ ထင်ရှား​ေသာ အုပ်စုသည် အလီ (ရ​ေသွ့​) ကို ကူညီ​ေသာသူများ​ဟု ဆိုသည် ရှီရိုက် အုပ်စုပင်ြဖစ်သည်။ ထိုအချိန်တွင် အလီ (ရ ​ေသွ့​) နှင့်​ သား​ေတာ်ြကီး​ ဟစန် (ရ) တို့​သည် ကွယ်လွန်ြပီး​ြဖစ်သည်။ သား​ေတာ်ငယ် ဟူစိန် (ရ ​ေသွ့​) မှာ မဒီနာတွင်ပင် ရှိ​ေန​ေသး​သည်။ ရှီရိုက်တို့​က သား​ေတာ်ငယ် ဟူစိန် (ရ ​ေသွ့​) ကို ခလီဖွာ မင်း​ြဖစ်​ေစြခင်သည်။ ထို့​ေြကာင့်​ ရှီရိုက်တို့​သည် ဟူစိန် (ရ ​ေသွ့​) ကို အီရတ် နိုင်ငံ ကူဖာြမို့​သို့​ လာ​ေရာက်ကာ နန်း​ခံရန် ​ေခါ်ယူ​ေလသည်။

ဟူစိန် (ရ ​ေသွ့​) သည် မိမိကို ​ေထာက်ခံ သည့်​ အုပ်စုအနည်း​ငယ်ြဖင့်​ ကူဖာြမို့​သို့​ သွား​သည့်​အခါ လမ်း​ခုလတ်တွင် ကရ်ဘလာ ဟူသည် အရပ်သို့​ ​ေရာက်လျှင် ယဇီး​ဒ်၏ စစ်တပ်နှင့်​ ရင်ဆိုင်ရ​ေလသည်။ တိုက်ပွဲတွင် ဟူစိန် (ရ ​ေသွ့​) နှင့်​ များ​စွာ​ေသာ သား​သမီး​များ​ ​ေရွှမျိုး​များ​ မှာ သတ်ြဖတ်ြခင်း​ခံလိုက်ရ​ေလသည်။ ဤတိုက်ပွဲသည် အစ္စလာမ်သမိ်ုင်း​ တွင် အလွန်အ​ေရး​ြကီး​ သည့်​ အြဖစ်အပျက်ြဖစ်ရြခင်း​သည် မွတ်စ်လင်မ် အွမ်မသ်၏ အင်အား​စုြကီး​သည် လံုး​ဝတိတိကျကျ နှစ်ပိုင်း​ကွဲ သွား​ရြခင်း​ြဖစ်သည်။ စွန်နီအုပ်စု များ​နှင့်​ ရှီအိုက် အုပ်စုများ​အြဖစ် ယ​ေန့​ကမ္ဘာတွင် မည်သည့်​နည်း​နှင့်​မျှ မ​ေပါင်း​ စည်း​နိုင် သည့်​ အုပ်စုနှစ်ခုအြဖစ်သို့​ေရာက်သွား​ရြခင်း​ပင်ြဖစ်သည်။

ယဇီး​ဒ်သည် သက္ကရာဇ် ၆၈၃ ခုနှစ်တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့​ြပီး​ သူ၏ အရိပ်အရာကို သူ၏ တစ်ဦး​တည်း​ေသာသား​ြဖစ် သူ မုအာဝိယဟ် (သူ့​အဖိုး​နံမည်ကို ​ေပး​အပ်ြခင်း​ခံ ရသည်)ကို ​ေပး​အပ်ခဲ့​သည်။ သို့​ေသာ် မုအာဝိယဟ် ၂ သည် လည်း​ သက်ဆိုး​မရှည်ဘဲ ၆၈၄ ခုနှစ်တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့​ြပီး​ ဆီး​ရီယား​တွင် အဘူဆူဖီယာန်း​ အမျိုး​ဆက်တို့​၏ မင်း​ ဆက်သည် ကုန်ဆံုး​သွား​ေလသည်။

မုအာဝိယာဟ် ၂ ကိုဆက်ခံသူမှာ မရ်ဝါး​န်ဗင် ဟကမ်ဆိုသူ အွမ်မိယာဒ် မင်း​ဆက်တွင် အသက်အြကီး​ ဩဇာအြကီး​ဆံုး​ြဖစ်သူကို နန်း​တင်​ေြမာက်ခဲ့​သည်။ မရ်ဝါး​န်သည်လည် တစ်နှစ် သာအုပ်ချုပ်ခဲ့​ြပီး​ ခုနှစ် ၆၈၅ ခုနှစ်တွင် ​ေသဆံုး​ခဲ့​သည်။ မာရ်ဝါး​န်ကို ဆက်ခံခဲ့​သူမှာ​ေတာ့​ သူ၏ သား​ေတာ်ြဖစ် သူ အဗ်ဒွလ်မလိက် ဗင် မရ်ဝါး​န်ပင်ြဖစ်သည်။